یش از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، کشور ایران دارای ارتش متمرکز و نظام یافته نبود. از جنگهای فتحعلیشاه با روسیه سالها گذشته بود و تلاش‌های امیرکبیر در دارالفنون نیز در این راه به شکست انجامیده بود. شاهان اواخر دوره قاجار، معمولاً از ارتشهای محلی خوانین، و یا ارتش‌هایی که توسط خارجیان و با هزینه دولت ایران تشکیل شده بود، استفاده می‌کردند. نمونه این ارتش‌ها بریگاد قزاق (تحت امر و زیر نظر روس‌ها و بعدها انگلیس‌ها)، پلیس جنوب (تحت امر و زیر نظر انگلیس‌ها) و ژاندارمری (زیر نظر افسران سوئدی و اتریشی) بودند. طبیعی است که ارتشهای محلی فاقد تجهیزات یک دست و سنگین بوده و اغلب توسط سلاح‌های قدیمی سبک تجهیز شده بودند.
براساس همين موافقت بود كه پالكونيك دومانتوويچ در زمستان ۱۲۵۷ خورشيدى به همراه هزار قبضه تفنگ و دو عراده توپ به ايران آمد و «قزاقخانه شاهنشاهى» را تأسيس كرد. او كه در آموزش نظامى واحدهاى سواره نظام تخصص داشت يك نيروى سوار ۸۵۰ نفرى به سبك سواره نظم روسى تشكيل داد. پس از دومانتوويچ، در سال ۱۲۶۰ پالكونيك چاركوفسكى به عنوان مستشار، مأمور اداره نيروى قزاق در ايران شد و در اين نيرو در زمان او توسعه پيدا كرد و به عنوان «بريگاد قزاق» شهرت يافت. پس از چاركوفسكى نوبت به پالكونيك كاساكوفسكى رسيد كه او نيز در توسعه بريگاد قزاق كوشيد. كاساكوفسكى به هنگام ترور ناصرالدين شاه قاجار توانست نظم پايتخت را تا رسيدن مظفرالدين ميرزا (وليعهد) به تهران حفظ كند و مورد توجه شاه جديد قرار گيرد.
فرماندهى بريگاد قزاق در زمان محمدعلى شاه به عهده كلنل لياخوف بود كه در اقدام عليه مشروطه و به ويژه به توپ بستن مجلس نقش مهمى ايفا كرد. او پس از فتح تهران به دست مجاهدان مشروطه خواه بركنار شد و جاى خود را به پرنس وادبولسكى داد. پس از سقوط حكومت تزارى در روسيه كشاكش بر سر فرماندهى قواى قزاق در ايران بالا گرفت و بريتانيايى ها كوشيدند اين نيروى نظامى را تحت فرمان بگيرند. ناتوانى دولت ورشكسته ايران در تأمين مواجب نيروهاى قزاق از مهمترين عوامل فراهم شدن شرايط كودتاى ۱۲۹۹ بود.
نيروى ژاندارمرى نيز تا آن زمان بيشتر تحت فرماندهى مستشاران سوئدى اداره مى شد و تأمين امنيت راه ها و گذرگاه هاى مرزى را بر عهده داشت. در جريان جنگ جهانى اول، نيروى ژاندارم ايران كه به متحدين متمايل بود در مناطق مركزى و جنوب با مأموران آلمانى (مانند واسموس) همكارى كرد و به همين دليل پس از پايان جنگ و شكست متفقين وضعيت نامناسبى يافت.
 |
رضاخان در کنار احمدشاه |
پس از كودتاى ۱۲۹۹ و ظهور رضاخان سردار سپه، اهميت نيروى نظامى و لزوم يكپارچگى آن مورد توجه قرار گرفت. سردار سپه، وزير جنگ وقت در روز ۱۴ دى ۱۳۰۰ (كمى بيش از ده ماه پس از كودتا) قزاقخانه، ژاندارمرى و ساير قواى مسلح را در يكديگر ادغام كرد و ارتشى واحد پديد آورد. به دستور او درجات سابق نظامى (مانند اميرتومان، اميرپنجه، كلنل، ماژور و كاپيتان) لغو و به جاى آن درجاتى چون اميرلشكر، سرتيپ، سرهنگ، ياور، سلطان و نايب متداول شد. در تشكيلات جديد ارتش ايران پنج لشكر، يك اركان حرب و يك شوراى قشون پيش بينى شد.
سردارسپه شخصاً فرماندهى لشكر مركز را به عهده گرفت و اميرلشكر احمد آقاخان (امير احمدى) به فرماندهى لشكر غرب، اميرلشكر حسين آقا خزاعى به فرماندهى لشكر شرق، اميرلشكر اسماعيل خان (اميرفضلى) به فرماندهى لشكر آذربايجان و اميرلشكر محمود آقاخان (آيرام) به فرماندهى لشكر جنوب منصوب شدند. اميرلشكر عبدالحميد خان غفارى (سردار مقتدر) به رياست شوراى قشون و سرتيپ امان الله ميرزا نيز به رياست اركان حزب تعيين شدند.
استعداد قشون و لشکرهای پنجگانه آنگونه که بعداً اعلام شد به این شرح بود
۱- لشکر مرکز به فرماندهی سردار سپه رضاخان وزیر جنگ: ۸۹۶ صاحبمنصب، ۱۳،۳۶۳ سرباز و ۳۹۹۶ رأس دواب
۲- لشکر شمال غرب به فرماندهی سرتیپ اسمعیل آقا و ریاست ستاد سرهنگ محمد حسین فیروز: ۲۱۱ صاحبمنصب، ۳۷۹۹ سرباز و تعداد دواب ۱۰۴۵ رأس
۳- لشکر شرق به مرکزیت مشهد به فرماندهی میرپنج حسین آقا و ریاست ستاد سرهنگ محمدحسین میرزا: ۱۳۷ صاحبمنصب، ۳۳۷۷ سرباز و ۱۱۱۹ رأس دواب
۴- لشکر جنوب به مرکزیت اصفهان تحت فرمان میرپنج محمودخان آیرم و ریاست ستاد نایب سرهنگ حیدرقلی: ۱۸۸ صاحبمنصب، ۲۷۲۱ سرباز و ۶۵۱ رأس دواب
۵- لشکر غرب به مرکزیت همدان تحت فرمان به فرماندهی میرپنج احمدآقا خان امیراحمدی و ریاست ارکان حرب نایب سرهنگ فرج‌الله آق‌اولی: ۵۵۱ صاحبمنصب، ۴۰۶۵ سرباز و ۱۱۵۱ رأس اسب
با این وجود ۵ سال بعد و در سال ۱۳۰۵، استعداد نیروهای ارتش ایران به زحمت به ۴۰ هزار نفر می‌رسید.
 |
رضا خان، سامانه آموزش نظامی در مدارس نظام و دانشکده افسری را بر اساس پیاده نظام مدرن اروپایی تدوین کرد. همچنین در اردیبهشت ۱۳۰۱، اعلام نمود که هرساله تعدادی افسر ایرانی را برای آموزش فنون نظامی به فرانسه خواهد فرستاد. اولین گروه از این افسران در سال ۱۳۰۲ به دانشکده افسری سن سیر اعزام گردیدند. قشون کشی‌های داخلی و جنگهای نامنظم نیز به کسب تجربه بیشتر توسط نیروها کمک شایانی نمود.
طی سال ۱۳۰۱، رضا شاه مقدمات خرید تفنگ و مهمات سبک را از اروپا فراهم کرد. این سلاح‌ها از سال ۱۳۰۲ وارد ارتش ایران شدند. اولین سلاح‌های سنگین خریداری شده توسط رضا خان، چهار زره‌پوش رولزرویس بود که به دلیل نبود جاده‌های مناسب در کشور و قیمت بسیار زیاد، هیچگاه در جنگ از آنها استفاده نشد و بیشتر در بحران‌های سیاسی و حکومت نظامی‌های پایتخت مورد استفاده نمایشی قرار گرفتند.
نقش بزرگ نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا در سرکوب موفق قیام عشایری عراق در سال ۱۲۹۹، تاثیر زیادی بر مقامات ارتش ایران گذاشت. در همین راستا در میان سالهای ۱۳۰۲ تا ۱۳۰۵، نخستین گام‌های لرزان برای تشکیل نیروی هوایی ارتش ایران برداشته شد. بدین ترتیب مجموع هواپیماهای ارتش ایران در سال ۱۳۰۵ به هفده فروند رسید.
 |
رضاخان پشت مسلسل |
ارتش نوین ایران در ابتدای تشکیل، بسیار پرهزینه (به نسبت درآمد آن‌روز کشور) بود. در ۲۱ بهمن ۱۳۰۰، مجلس شورای ملی، بودجه ۹ میلیون تومانی ارتش را بدون تغییر تصویب نمود. با ورود دکتر آرتور میلسپو آمریکایی به ایران، درآمد کشور اندکی متوازن شد و با جلوگیری از ریخت و پاش‌ها، بودجه ارتش نیز به تدریج افزایش یافت. طی سالهای بعد، حدود ۴۰٪ از بودجه کشور صرف ارتش می‌شد.
 |
رضاخان و اعضای خانواده |
علاقه او به ارتش و امور نظامى به حدى بود كه تمام پسرانش را به تحصيل در دانشگاه جنگ واداشت و مايل بود در آنها نيز روحيه نظامى گرى به وجود آورد. گفته مى شود او خانه اش را نيز چون يك پادگان اداره مى كرد، هميشه لباس نظامى مى پوشيد و مانند دوران سربازى روى زمين مى خوابيد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر